Begin april start de Ramadan – voor moslims een maand van inkeer, het benadrukken van het geestelijke, en het erkennen van God. Het is immers de 9e maand in de hijra – de islamitische maankalender. In die maand gebeurden de eerste openbaringen uit de Koran aan Mohammed. 

Veel leerlingen willen deelnemen aan de Ramadan, maar soms zijn leerkrachten bezorgd: Heeft dat vasten geen impact op de schoolprestaties? Wat met toetsen, examens, en stages? Hoe kunnen we omgaan met deze bijzondere periode voor moslimleerlingen op school en in de klas? 

Hieronder enkele tips & tricks op een rij uit het boek ‘Halal of niet?’ van Khalid Benhaddou en Emilie Le Roi. 

1. Informeer je over het wettelijk kader 

Leerkrachten hebben soms de angst dat ze juridisch aansprakelijk kunnen worden gesteld als er iets gebeurt met leerlingen die deelnemen aan de Ramadan op school of bij extra-muros activiteiten. 

In de praktijk zien we echter dat scholen op dit vlak redelijk gerust kunnen zijn. Goede communicatie en afspraken op voorhand kunnen hierbij zeker ook helpen. 

In verband met stageplekken zijn er wel bepaalde voorschriften. Zo meldt Unizo dat “de werkgever van zijn werknemers mag verwachten dat zij fysiek geschikt zijn om hun taken op een veilige manier uit te voeren”. Werknemers of stagiairs kunnen daarbij zich niet beroepen op godsdienstvrijheid om te eisen dat het werkritme wordt aangepast, maar wel kan er “in alle redelijkheid naar alternatieven […] worden gekeken waarbij de veiligheid gegarandeerd blijft”. Opnieuw komt het erop aan het gesprek aan te gaan tussen leerling, school, en stageplek. 

2. Informeer je over het islamitische kader 

Uiteraard is het ook nuttig dat leerkrachten en directies zich informeren over het islamitische kader achter de Ramadan. Dat vergroot niet alleen het wederzijds begrip, maar kan ook bepaalde misverstanden uit de weg helpen. 

Zo zijn het enkel de volwassenen die geestelijk én lichamelijk gezond zijn, die dienen deel te nemen aan de vasten. Jongeren kunnen deelnemen na het aanbreken van de puberteit. Kinderen die de puberteit nog niet bereikt hebben worden, net zoals fysiek zwakke ouderen, psychiatrische patiënten, chronische zieken, en verstandelijk gehandicapten, definitief vrijgesteld. Zwangere vrouwen, menstruerende vrouwen, reizigers, en tijdelijk zieken worden tijdelijk vrijgesteld. 

Vaak zijn voor moslims de waarden achter het vasten belangrijker dan het vasten zelf. Je kan jezelf ook daarover informeren, en samen met de school, de leerling, en ouders focussen op goed gedrag en liefdadigheid in plaats van het vasten alleen. 

Ook is het bijvoorbeeld in het kader van een kookles handig te weten dat proeven van eten – met het puntje van de tong en zolang er niets wordt doorgeslikt – toegestaan is volgens vele interpretaties. 

3. Ga het gesprek aan met leerlingen én ouders 

Hoewel moslimleerlingen dus niet verplicht zijn deel te nemen aan de vasten, zijn velen met het gebruik opgegroeid en willen ze er al van jongs af aan deelnemen. Soms doen ze dit zelfs zonder dat de ouders ervan op de hoogte zijn. 

Het is belangrijk hier het gesprek over aan te gaan met de leerling én de ouders, en zonder waardeoordeel. Als de familie achter het vasten staat van de leerling, is het belangrijk dat de school deze keuze respecteert. Wel kan de school bezorgdheid uitdrukken over de gezondheid van de leerling. Zo kunnen er samen afspraken gemaakt worden met respect voor het geloof en met het welzijn van de leerling voorop. 

4. Maak duidelijke afspraken 

Idealiter worden deze afspraken gemaakt met een groepje moslimouders. Deze kunnen gaan over: 

• Zijn er omstandigheden waarbij de leerling toch kan eten en drinken (zoals op heel warme dagen, of sportdagen)? 

• Wat te doen wanneer de leerling de lessen niet meer kan volgen door honger? 

• Kan er gezorgd worden dat tijdens de iftar – het breken van de vasten tussen zonsondergang en zonsopgang – vooral gezond, vezelrijk voedsel met veel voedingsstoffen wordt voorzien? 

• Kan er eventueel toch water gedronken worden door de leerling? 

5. Voorzie redelijke accommodatie 

Mogelijke voorbeelden van redelijke accommodatie: 

• Apart pauzelokaal waar niet gegeten of gedronken wordt 

• Mogelijkheid tot een middagdutje 

• Mogelijkheid tot overslaan van een sportles 

• Zorg voor een uitstelling van toetsen 

• Houdt bij examens rekening met het energiepeil van de leerlingen: één examen per dag, ’s morgens, de zwaarste examens aan het begin van de periode, en de leerlingen op tijd naar huis laten gaan 

• … 

6. Toon begrip en ga er zelf mee aan de slag 

Als leerlingen merken dat de leerkrachten en het schoolteam hun best doen om de Ramadan een plaats te geven op school, dan voelen ze ook beter thuis op school. Door jezelf te informeren over de Ramadan, het Suikerfeest te vieren op school of met de klas, de leerling niet onder druk te zetten om te eten of te drinken, en af en toe een compliment te geven en te tonen dat je weet dat vasten niet makkelijk is, werk je aan een positief klas- en schoolklimaat, en weten de leerlingen dat zij thuishoren op school. Ook tijdens de Ramadan!