Historiek

Meer dan 30 jaar activiteiten

'Maak van je school een School zonder Racisme!' Dat was de oproep die de vzw Jongeren Tegen Racisme (JTR) in 1988 lanceerde, nadat extreemrechts in Antwerpen haar eerste belangrijke electorale overwinning had behaald. De school is de ideale plaats om in actie te komen tegen het groeiende racisme in de samenleving. Immers: alle jongeren gaan naar school.

Al meer dan dertig jaar verdedigt School zonder Racisme een open, democratische en interculturele school. Het verhaal van JTR begint echter al een aantal jaren eerder... in 1984.

De jaren '80 – opkomen tegen racisme

Toen begin jaren '80 een aantal vreemdelingen in Frankrijk het slachtoffer werd van racistisch geweld, ontstond daar de beweging “Touche pas à mon pote”. In het najaar van 1984 waaide deze beweging over naar België. Een groep jongeren en jeugdwerkers richtte de vzw ‘Jongeren Tegen Racisme’ op om de kleine handjes met de boodschap ‘’t is mijn vriend, blijf eraf’ massaal te kunnen verspreiden. Door het succes van extreemrechts bij de verkiezingen in 1988, besluit de vzw dat antiracistische vorming van de jeugd prioritair is en bedenkt ze het model 'School zonder Racisme' (SzR). Dit initiatief vindt weerklank in heel België en met de oprichting in 1992 van de Franstalige vzw ‘Ecole Sans Racisme’ (ESR) ontstaat een nationale beweging.
In die begintijd maken SzR en ESR een uitgebreide analyse van racisme in al zijn vormen (alledaags, ideologisch, structureel en politiek). De studie van de geschiedenis maakt duidelijk dat de mens niet als racist geboren wordt en dat racisme sinds het koloniale tijdperk een middel is tot onderdrukking dat structureel verbonden is aan het systeem van kapitalisme en imperialisme. SzR en ESR organiseren een hele reeks conferenties en ontmoetingsdagen voor leerkrachten waarop diverse thema’s worden behandeld, zoals de geschiedenis van de migratie, lesgeven vanuit antiracistisch perspectief… De Nederlandse tentoonstelling in het Amsterdamse Tropenmuseum ‘Wit over Zwart’ werd mede op intiatief van SzR naar België gebracht. Talrijke scholen brachten aan die tentoonstelling een bezoek. SzR organiseerde haar eerste lerarendag met een bezoek aan de tentoonstelling.

De jaren '90 – naar een eigentijdse invulling

Het bordje 'School zonder Racisme' is een opdracht, want door het ondertekenen van de oproep gaat de school een blijvend engagement aan: het realiseren van vriendschap en gelijkheid in de school en in de samenleving. Maar hoe kun je dit in de lessen en activiteiten van de school vormgeven? School zonder Racisme ontwikkelt in de loop der jaren een uitgebreid pakket van vormingen en materialen om de scholen hierbij te helpen. Met inleefspelen, brochures en alternatieve schooluitstappen kunnen scholen kiezen uit een uitgebreid aanbod van uitgewerkte activiteiten.

In het begin van de jaren ’90 hadden 280 scholen uit alle schoolnetten de oproep ondertekend, in Vlaanderen, Wallonië en Brussel. SzR organiseert jaarlijks studiedagen, een scholierentreffen en optochten voor vriendschap en gelijkheid. In het tweemaandelijkse tijdschrift 'Klasgenoten' verschijnt uitgebreide achtergrondinformatie en nieuws uit de verschillende scholen. 

Met een aantal specifieke acties wil SzR ook pleiten voor structurele veranderingen in het onderwijs. In 1992 doen ESR en SzR een oproep voor de herinvoering van 8 mei als 'herinneringsdag van het fascisme', om het belang van herinneringseducatie te onderstrepen. Het Vlaams Ministerie van Onderwijs besluit hierop in 1994 om 8 mei uit te roepen tot 'V-dag': voor Vrede, Verdraagzaamheid en Vooruitgang.
ESR lanceert in 1993 een speciaal telefoonnummer onder de naam ‘Ligne d’alarme’, waar mensen terecht kunnen met klachten wanneer hun kind geweigerd is bij de inschrijving op een school.
Samen met een hele reeks migrantenorganisaties en jeugdhuizen lanceren ESR en SzR in 1995 de campagne 'Actie open schoolpoort'. SzR vraagt een herziening van de non-discriminatieverklaring, ondertekend in de Vlaamse Onderwijsraad op 15 juli 1993. De maximumdrempels, het spreiden en doorverwijzen van migrantenkinderen worden als discriminerende maatregelen beschouwd.
Met al deze acties en pedagogische materiaal krijgt de strijd voor een open en democratische school een heel concrete invulling.

Het nieuwe millenium – actualisering van het aanbod, nieuwe thema's

Er komt al snel belangstelling uit het buitenland voor SzR. Nederlandse en Spaanse jongeren inspireren zich op ons model om ook in hun scholen acties te ondernemen. Uit de contacten die daardoor worden gelegd, ontstaat in 2001 de Europese vzw 'School Without Racism': samen met het Landelijk Bureau ter Bestrijding van Rassendiscriminatie (LBR) uit Nederland en Asamblea de Cooperación por la Paz (ACPP) uit Spanje en met steun van de Europese Commissie komt er een netwerk van Europese scholen, waar later ook Duitsland, Frankrijk, Italië en Roemenië interesse voor tonen. Veel problemen hebben immers een Europese dimensie: opkomst van extreemrechts, de kloof tussen Noord en Zuid, vluchtelingen,…
Het lesmateriaal wordt grondig geactualiseerd. Als reactie op de groeiende vooroordelen tussen de Nederlandstalige en Franstalige gemeenschappen in België ontwikkelen SzR en ESR ook de vorming 'Trop is teveel', met de bedoeling uitwisselingen te organiseren tussen Vlaamse en Franstalige scholen.
 

Door de actualiteit en het veranderend gezicht van het racisme, komt in de loop der jaren ook de vluchtelingenproblematiek steeds meer naar de voorgrond. Daarnaast steunen SzR en ESR acties voor het recht op onderwijs van kinderen van vluchtelingen.
 

SzR houdt dus altijd de vinger aan de pols van de actualiteit en van de tijdsgeest. Aangezien jongeren niet enkel op de schoolbanken zitten en zij ook in hun vrije tijd steeds vaker in aanraking komen met multiculturele vriendengroepen, ontwikkelden we het project 'Plant een vlag tegen racisme'. Hiermee bieden we een model aan jeugdbewegingen en jeugdhuizen om te werken aan een open en solidaire beweging, waarbij het omgaan met de multiculturele samenleving en het bannen van racisme een rode draad worden binnen de alledaagse werking. Het project is ontwikkeld met een projectsubsidie van de Vlaamse overheid en richt zich enerzijds tot de jongeren van de 5 grote jeugd- en jongerenbewegingen (Chiro, KAJ, KLJ, KSJ-KSA-VKSJ en Scouts) en anderzijds tot de jeugdhuizen en jongerencentra in Vlaanderen (jeugdhuisfederatie Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen). Dit project kreeg heel goede reacties, maar bij gebrek aan subsidies is het stopgezet.

2010 – wereldburgerschap in een gemondialiseerde wereld

Het model voor een School zonder Racisme is nooit af. De maatschappij verwacht van jongeren steeds nieuwe vaardigheden, bijvoorbeeld op het vlak van mediawijsheid, informatietechnologiën en wereldburgerschap. Het onderwijs evolueert continu en nieuwe (vakoverschrijdende) eindtermen doen hun intrede. Groepswerken, peer teaching en leertrajecten krijgen een steeds grotere plaats in de lessen. Een knap resultaat van dit trajectmatig werken was het project ‘Niet opnieuw’, waarbij leerlingen uit SAM Menen een boek en een educatieve Cd-rom maakten op basis van hun ontmoetingen met overlevenden van de concentratiekampen (2007).

In 2013 legt SzR met de uitwerking van het Wereldburgerschaptraject ‘Beverzaken’ de basis voor een eigentijdse invulling van opvoeding tot democratisch burgerschap. Bevers zijn immers geinige beestjes: nieuwsgierig, kritisch, een tikkeltje ondeugend, razend slim. En als ze beginnen samenwerken, kunnen ze reuzendammen bouwen en desnoods een hele rivier verleggen. Dé basiseigenschappen voor een goede wereldburger. Doel is om in de diverse acties rond Noord-Zuidverhoudingen het caritatieve niveau te overstijgen en te werken aan een meer structurele invulling, waarin historische en onderliggende oorzaken en verbanden van armoede en ongelijkheid worden blootgelegd. Om het accent te verschuiven van een overwegend participatieve en integratieve insteek naar een coherente visie in de groeiende maatschappelijke uitdagingen.

Met de lijnen 'Migratie' en 'Diversiteit en Interculturaliteit' helpt SzR het ‘metroplan’ van Kleur Bekennen mee invullen. SzR ondersteunt met zijn workshops de werking van verschillende andere partners: de Dossin-kazerne, de Democratiefabriek, theatergezelschap O’Kontreir (met “Het Schaap van Vlaanderen”,) de migratiecampagne van 11.11.11 enz.

In 2018 werkt SzR een nieuw project uit: de ‘Interculturele Schoolcultuur’. De partners hierin zijn de drie koepels van ouderverenigingen (VCOV, GO! Ouders en KOOGO), de Vlaamse Scholierenkoepel en Democratische Dialoog (Erasmus Hogeschool Brussel), en dit met de wetenschappelijke ondersteuning van Dr. Jozefien De Leersnyder (sociale en culturele psychologie). Zij maakte deel uit van het Vlaamse onderzoeksteam binnen het grootscheeps Europees project ‘Youth in Europe Study’ (YES!) (‘School Diversity Policies’, Celeste et al, 2017), uitgevoerd door de KU Leuven. Het onderzoek toont voornamelijk aan dat een interculturele schoolcultuur ervoor zorgt dat leerlingen zich meer ‘thuis voelen’ op school, wat op zijn beurt weer een positieve invloed heeft op de schoolprestaties van álle leerlingen, met of zonder migratieachtergrond. In een ‘intercultureel’ model van diversiteit worden culturele verschillen benoemd en erkend en gaan we er actief mee aan de slag. Dat terwijl de meeste Vlaamse secundaire scholen een ‘kleurenblinde visie’ aanhangen en dus weinig of geen aandacht schenken aan culturele verschillen.

De grote vraag voor directies en schoolteams is dan: hoe kunnen we werken aan een interculturele schoolcultuur? Hoe pakken we de transitie naar een interculturele school aan? Hoe ontwikkelen we die interculturele visie? Hoe zorgen we ervoor dat deze gedragen wordt door directie en leerkrachten? Hoe vertalen we die visie op diversiteit naar concrete praktijken? En hoe zorgen we ervoor dat de leerlingen en de ouders meestappen in het verhaal en (culturele) diversiteit ook echt gaan zien als een meerwaarde? Het project ‘Interculturele Schoolcultuur’ wil deze omslag stimuleren en zorgen voor een maximale ondersteuning van de scholen (directies, leerkrachten, zorgcoördinatoren, leerlingen en ouders) die deze transitie willen inzetten.
Trajectmatig en gestoeld op stevig wetenschappelijk onderzoek duiken we samen de praktijk in.

In 2019 vangt een nieuwe dynamisering van de organisatie aan met een gloednieuwe website. De kern van wat we willen doen is secundaire scholen ondersteunen in hun beleid van actief burgerschap om te leren samenleven in diversiteit. Dit kan via eenmalige activiteiten of via een trajectmatige werking. De verspreiding van het netwerk van SzR-scholen is duidelijk op de interactieve kaart. Scholen die trajectmatig werken, halen goud.
 

Één ding is sinds de begintijd van SzR alvast niet veranderd: het motto van al onze vormingen en activiteiten blijft 'Samen leven kan je leren!'.